در درس اول، سه سطر آغازین کتیبه داریوش در نقش رستم را دیدیم و با دانستن پنج ویژگی اصلی خط میخی فارسی باستان، یاد گرفتیم که چطور کلمه‌ها را در متن تشخیص بدهیم. از بین علامت‌های خط میخی هم با واژه‌جدا کن و چند حرف دیگر آشنا شدیم.
در این درس همان سه سطر را بیشتر بررسی می‌کنیم تا با حرف‌های بیشتری آشنا شویم و نکته‌هایی هم درباره سبک کتیبه‌های شاهان هخامنشی بیاموزیم.
نگاهی دقیق‌تر به سه سطر اول کتیبه داریوش
در تمرین‌های درس قبل قرار بود ببینید آیا کلمه‌ای هست که فقط از دو حرف آ (𐎠) و دال (𐎭) تشکیل شده باشد؟
کلمه 𐎠𐎭𐎠 اتفاقا خیلی راحت به چشم می‌آید! از یک طرف چون هشت میخ عمودی پشت سر هم دارد و از طرف دیگر چون سه بار در متن تکرار شده است. یکبار در سطر دوم و دو بار سطر سوم.
اولین فعل، اولین جمله‌ها
این کلمه که خوانده می‌شود «adā» یک فعل است به معنی «آفرید». مبحث افعال فارسی باستان خیلی مفصل و پیچیده است و در درس‌های یازدهم و دوازدهم اشاره‌ای به کلیاتش می‌کنیم.
فعلا همین که بدانیم 𐎠𐎭𐎠 یعنی چه و چطور خوانده می‌شود کافی است.
𐎲𐎥𐏐𐎺𐏀𐎼𐎣𐏐𐎠𐎢𐎼𐎶𐏀𐎭𐎠𐏐𐏃𐎹𐏐𐎡𐎶
𐎠𐎶𐏐𐎲𐎢𐎷𐎡𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠𐏐𐏃𐎹𐏐𐎠𐎺𐎶𐏐𐎠𐎿𐎶
𐎠𐎴𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠𐏐𐏃𐎹𐏐𐎶𐎼𐎫𐎹𐎡𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠𐏐𐏃
حالا اگر بیشتر به متن دقت کنیم، می‌بینیم که هر جا 𐎠𐎭𐎠 آمده است، دو یا سه کلمه قبلش 𐏃𐎹 آمده است. این کلمه از دو حرف ه (𐏃) و ی (𐎹) تشکیل شده و خوانده می‌شود hya. به معنی «او».
ساختار متن
با همین اطلاعات مختصری که داریم ساختار متن را می‌توانیم ببینیم: سه جمله پشت سر هم داریم بصورت «او … آفرید».
این «او» که یک چیزهایی را آفریده است کیست؟ قاعدتا این آفریننده در سطر اول، در سه کلمه اول کتیبه معرفی شده است! قبول دارید؟
برای این که ساختار متن بهتر به چشم بیاید بگذارید استثنائا اصل پنجم خط میخی را کنار بگذاریم و هر جمله را در یک خط بنویسیم:
𐎲𐎥𐏐𐎺𐏀𐎼𐎣𐏐𐎠𐎢𐎼𐎶𐏀𐎭𐎠 (معرفی آفریننده)
𐏃𐎹𐏐𐎡𐎶𐎠𐎶𐏐𐎲𐎢𐎷𐎡𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠 (او …را آفرید)
𐏃𐎹𐏐𐎠𐎺𐎶𐏐𐎠𐎿𐎶𐎠𐎴𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠 (او …را آفرید)
𐏃𐎹𐏐𐎶𐎼𐎫𐎹𐎡𐎶𐏐𐎠𐎭𐎠 (او …را آفرید)
آفریننده وارد می‌شود!
سطر اول واژه سوم، واژه هفت حرفی که بلندترین واژه این چند خط نیز هست، نام آفریننده است. یک حرف (𐎠) دوبار تکرار شده. پس برای خواندن نام آفریننده باید شش علامت را بلد باشید که فعلا این سه تا را یاد گرفته‌ایم:
آ 𐎠
د 𐎭
م 𐎶
مطمئنم از وقتی که اسم آفریننده و آفریدن چیزها آمد همه‌تان مطمئن بودید که این کلمه اهورامزدا است! بله همینطور است ولی آنجوری که در فارسی باستان تلفظ می‌شده صدای ه نداشته. یعنی تقریبا «ائورمزدا» خوانده می‌شده است.
پس با سه حرف دیگر هم آشنا شدیم: صدای «او» 𐎢، حرف «ر» 𐎼 و حرف «ز» 𐏀.
پس اگر کسی پرسید که اهورامزدا به خط میخی چطور نوشته می‌شود جوابش این است که اینجوری: 𐎠𐎢𐎼𐎶𐏀𐎭𐎠
تمرین
با کمک جدول زیر متن بالا را ترجمه کنید.
| معنی | واژه |
| آفرید | 𐎠𐎭𐎠 |
| او | 𐏃𐎹 |
| اهورامزدا | 𐎠𐎢𐎼𐎶𐏀𐎭𐎠 |
| مرد (انسان) را | 𐎶𐎼𐎫𐎹𐎡𐎶 |
| آن (را) | 𐎠𐎺𐎶 |
| آسمان را | 𐎠𐎿𐎶𐎠𐎴𐎶 |
| بزرگ | 𐎺𐏀𐎼𐎣 |
| خدا | 𐎲𐎥 |
| این (را) | 𐎡𐎶𐎠𐎶 |
| زمین را | 𐎲𐎢𐎷𐎡𐎶 |
درس بعد
در درس بعد همه حروف خط میخی را معرفی می‌کنیم و یاد می‌گیرید چطور هر کلمه‌ی دلخواه را به این خط بنویسید
لینک همه درس‌ها
برای آگاهی بیشتر
نامگذاری کتیبه‌ها
کتیبه‌ای که سه خط اولش را دیدید، اصطلاحا DNa نامیده می‌شود. در نامگذاری کتیبه‌ها حرف اول نام اختصاری شاه است (در اینجا D برای داریوش) حرف دوم محل قرار گرفتن یا کشف کتیبه (در اینجا N برای نقش رستم) و بعد اگر در یک محل چند کتیبه از یک شاه وجود داشته باشد کتیبه‌ها با حروف کوچک الفبا شماره‌گذاری می‌شوند.
در نقش رستم دو کتیبه از داریوش بزرگ نقر شده است که در متون زبان‌شناسی آن‌ها را DNa و DNb می‌نامیم.
متن کامل کتیبه
سایت لیویوس مرجع خوبی برای دسترسی به کتیبه‌های فارسی باستان و ترجمه آن‌ها است. این سایت را در قسمت منابع این خودآموز معرفی کرده‌ام.
