توی قسمت سوم بیست و سه علامت از خط میخی را نشان دادیم و قواعد اولیه نوشتن را هم گفتیم.

توی این قسمت و قسمت بعدی، آوانگاری، بقیه علائم، و قواعد پیچیده‌تر را توضیح می‌دهیم تا بتوانید خط کتیبه‌های فارسی باستان را بخوانید (برای معنی کردنش البته خیلی کارها مانده است هنوز …)

آوانگاری

رسم است برای نشان دادن شیوه‌ی تلفظ واژه‌های فارسی باستان، از نوعی نگارش لاتین استفاده می‌کنند که نامش را گذاشته‌اند «آوانگاری» (transliteration)

توی قسمت‌های قبلی برای نوشتن تلفظ مثال‌ها از آوانگاری فارسی باستان استفاده کردیم و قواعدش هم خیلی ساده است. یعنی همه چیز با استفاده از خط لاتین و الفبای انگلیسی نوشته می‌شود. فقط برای صداهای بلند، مثل (صدای آ در «کار»، ئو در «دور» و ئی در «تیر»)، یک خط تیره بالای حرف صدادار قرار می‌گیرد: kār، dūr و tīr

برای حروفی مثل خ، چ و ش که در انگلیسی وجود ندارند یا دو حرفی نوشته می‌شوند هم علامت‌های معادلی در نظر گرفته شده است: x برای خ، č برای چ و š برای ش

واژه جداکن

در خط میخی برای اینکه دو واژه را از هم جدا کنیم، به جای فاصله گذاشتن، بین‌شان علامت / می‌گذاریم. جالب است بدانید که برای کتیبه‌نویسان هخامنشی اصلا مهم نبوده که کلمه آخر خط تمام می‌شود یا نه؛ هر کلمه‌ای آنجا تمام می‌شود که به علامت / برسد، حالا می‌خواهد در همین خط باشد یا خط بعدی.

دو حرف دیگر

دو حرف دیگر در فارسی باستان هست به شکل‌های o و c. اولی (o) صدای ث عربی یا th انگلیسی می‌دهد (سین نوک زبانی) و بصورت Ѳ آوانویسی می‌شود. دومی (c) هم صدای Ѳr می‌دهد (یعنی همان ث و یک ر) البته زبان‌شناسان کمی سر اینکه این حرف واقعا چه صدایی می‌داده اختلاف دارند ولی اکثریت نظرشان همین است که نوشته‌ایم.

حرف‌هایی با صداهای دیگر

فرض کنید با آنچه تا اکنون از خط میخی دانسته‌ایم، بخواهیم بنویسیم کوروش. قاعدتا چیزی که می‌نویسیم این شکلی است:

kuruS

اما چیزی که توی کتیبه‌ها نوشته شده است این شکلی است:

KuRuS

می‌بینید که دو حرف ک و ر متفاوت با چیزی که انتظار داشتیم نوشته شده‌اند. اگر یادتان باشد، همه‌ی حروفی که در جدول پیشین نمایش دادیم صدای فتحه‌ی نهان داشتند. حالا بعضی از حروف خط میخی، حالت(هایی) با صدای غیر فتحه دارند… سخت شد؟! اینطور بگوییم که یک حرف داریم به شکل k که صدای k یا ka می‌دهد. آنوقت یک حرف دیگر هم داریم به شکل K که صدای ku می‌دهد. پس اگر در خط میخی بخواهیم بنویسیم kar یا kār یا tik از شکل اول (k) استفاده می‌کنیم اما اگر بخواهیم بنویسیم kūrūš یا هر کلمه‌ی دیگری که k در آن صدای ضمه دارد (کوتاه یا کشیده) از شکل دوم (K) استفاده می‌کنیم.

دقت کنید که در نوشتن کوروش، بعد از حرف K، صدای u آمده است. خود K ضمه دارد، ما هم یک صدای u اضافه کردیم، پس یعنی صدای کشیده‌ی اووو داریم (در آوانویسی می‌نویسیم ū)

همین قاعده در مورد r و R > هم صدق می‌کند. بعضی حروف خط میخی هم صدای i دارند مثل علامت M که صدای mi می‌دهد یا V که صدای Vi می‌دهد.

جدول زیر تکمیل شده‌ی جدول قسمت سوم است.

می‌بینید که همه‌ی واژه‌ها حتما حالت فتحه‌دار را دارند ولی تعداد اندکی حالت مربوط به صداهای دیگر را دارند.

-u

-i

-a
شکل

کلید

شکل

کلید

شکل

کلید
u

u

i

i

a

a

b

b

b-

ب
:””’~’

p

p

p-

پ
T

T

t

t

t-

ت

o

o

Ѳ

ث

c

c

ç

  

=”text-align: center”>ثر

J

J

j

j

j-

ج

C

C

č-

چ

x

x

x-

خ
?

?

D

D

d

d

d-

<span
style=”font-size: 16pt”>د
R

R

r

r

r-

ر

z

z

z-

ز

s

s

s-

س

S

S

š-

ش

f

f

f-

ف
K

K

k

k

k-

ک
G

G

g

g

g-

گ

l

l

l-

ل
,

,

M

M

m

m

m-

م
N

N

n

n

n-

ن

V

V

v

v

v-

و

h

h

h-

ه

y

y

y-

ی

تمام شد؟ نه فقط یک ذره‌ی دیگر مانده …!

لینک همه درس‌ها: